سازمان نوسازی و بهسازی شهر قزوین

ثبت آثار میراث جهانی یونسکو

پس از سال‌ها تلاش حرفه‌ای در مسیر روند اجرایی ثبت جهانی مجموعه تاریخی فرهنگی سعدالسطنه در یونسکو با عنوان اولین اثر ثبت جهانی در استان قزوین، بی‌شک می‌توان گامی ارزنده در ارتقاء شأن و جایگاه میراث فرهنگی کشور در جوامع بین‌المللی برداشت. این مجموعه بی‌نظیر قاجاری با وسعت 2/6 هکتار، با برخورداری از ویژگی‌های مورد تأیید مرکز میراث فرهنگی پس از ارائه جزئیات و راهکارهای تجمیعی دستگاه‌های مرتبط جهت تسریع در معرفی، ثبت، حمایت وحفاظت چتر جهانی بی شک شایسته عنوان غرور آفرین ثبت جهانی خواهد بود.

اهداف و مزایای ثبت جهانی

1. مراقبت از اثر طی یک مشارکت جهانی توسط کشورهای عضو کنوانسیون

2. تبادل و تعامل تجربه‌های جهانی به ارتقاء سطح کارشناسی و کمک‌های مالی و فنی

3. تشکیل کمیته‌های محافظت جهت بحث ‌و گفت‌وگو با هدف تقویت بنیان‌های نظری

4. اثر از اهمیت جهانی برخوردار می‌شود و کنوانسیون میراث جهانی نگاه ویژه‌ای به آن دارد

5. دستیابی به صندوق میراث جهانی جهت کمک‌های فوری

6. بهره‌مندی از برنامه‌های طراحی و اجرایی بین‌المللی

7. افزایش رونق گردشگری به واسطه شناخت بیشتر اثر توسط مردم و گردشگران جهان

میراث جهانی چیست و چه اهمیتی دارد؟

میراث جهانی یونسکو (به انگلیسی: World Heritage Sites) نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ 16 نوامبر 1972میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های روی زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، هستند. بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه یا شهر هستند.

میراث جهانی چطور تعریف می‌شود؟

در سال 1972 نگرانی برآمده از تهدیدهای روز افزون میراث فرهنگی و طبیعی و میل به ارائه حمایت‌های بین‌المللی سازمان یافته برای حفظ اماکن و ارزش‌های میراث جهانی موجب شد که کنفرانس عمومی یونسکو قرارداد ویژه‌ای را مورد حفظ میراث طبیعی و فرهنگی جهانی بپذیرد. هدف از این قرارداد حفظ اماکنی است که ارزش قابل توجه جهانی دارند. فهرست میراث جهانی تدوین شده براساس این قرارداد مورد بررسی قرار گرفت. این فهرست اماکن میراث را نشان می‌دهد که به عنوان منابع معتبر بین‌المللی شناخته شده‌اند. بنابراین نیاز به توجه و حفاظت اساسی دارند. تمام این منابع نشان دهنده تنوع غنی میراث فرهنگی جهانی هستند و در نتیجه ارزش ها و مفاهیم آموزشی متعددی نیز دارند. با توجه به مفاد قرارداد میراث فرهنگی عبارت است از جانمایی یادبود، گروه ساختمان‌ها و مکان‌های مختلف این مکان ها به شکل ذیل تعریف می‌شود.

1. بناهای یادبود: آثار معماری، آثار مجسمه سازی و نقاشی، عناصر و سازه‌های باستان‌شناسی،کتیبه‌ها، حفاری در غارها و ترکیب شاخصه‌هایی از دیدگاه علمی، هنری و تاریخی، ارزش جهانی زیادی دارند.

2. مجموعه ها: گروه‌های مجزا و یا پيوسته ساختمانی که به دلیل معماری، هماهنگی و جایگاهشان در منظره طبیعی، از دیدگاه علمی، هنری و تاریخی، دارای ارزش جهانی هستند.

3. اماکن‌: آثار انسانی و یا ترکیب آثار طبیعی و انسانی و مناطق شامل اماکن باستان‌شناسی که از دیدگاه مردم شناسی، قوم شناسی، زیبایی شناختی و تاریخی ارزش جهانی دارند.

نقش یونسکو:

مرکز میراث جهانی یونسکو به عنوان دبیرخانه کمیته میراث جهانی عمل می‌کند و از محل بودجه میراث جهانی می‌تواند برای اهداف مختلف به کشورهای عضو، کمک مالی کند. این کمک شامل کمک‌های آموزشی، فنی و تجهیزاتی است. چگونگی استفاده از این کمک‌ها توسط کمیته جهانی تعیین و برای عموم اعلام می‌شود. سرمایه گذاری در زمینه کمک فنی و یا مرمت فقط درصورتی انجام خواهد شد که برنامه‌های مدیریتی تصویب شده و گزارش تخصصی از شرایط محل فواصل منظم و باتوجه به دستورات کمیته میراث جهانی برای کمیته فرستاده شود.

میراث جهانی یونسکو در ایران:

1.چغازنبیل- خوزستان

2. تخت جمشید- فارس

3. میدان نقش جهان- اصفهان

4. تخت سلیمان- آذربایجان غربی

5. بم- کرمان

6. پاسارگاد- فارس

7. گنبد سلطانیه- زنجان

8. سنگ نبشته بیستون- کرمانشاه

9. مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران- آذربایجان شرقی-غربی

10. سازه‌های آبی شوشتر- خوزستان

11. بازار تبریز- آذربایجان شرقی

12. آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی- اردبیل

13. باغ ایرانی

14. مسجد جامع اصفهان- اصفهان

15. برج گنبد قابوس- گلستان

16. کاخ گلستان- تهران

17. شهر سوخته- سیستان و بلوچستان

18. میمند شهر بابک- کرمان

بشر با دانش زمان خود در طی تاریخ، تولید مادی می‌نماید که تبلور آن در عرصه شهری و بافت‌های تاریخی، احداث بناها و آثار ارزشمند است و بعد از گذشت زمان، اثر از تولید مادی به تولید فرهنگی تبدیل می‌شود و تا دوره‌های متمادی هویت فرهنگی خود را حفظ می‌کند. این محصول نهایی، در تاریخ معماری و شهرسازی، مجموعه با اثری خواهد بود که در هویت زمان و مکان ساخت، منحصر به فرد می‌باشد.

قزوین تا پیش از جنگ جهانی اول، مرکز مبادله کالایی بوده که از روسیه و سایر ممالک اروپایی وارد کشور می‌شد و کالاهای صادراتی شامل تولیدات صنعتی و محصولات کشاورزی که از سایر نقاط ایران وارد قزوین و از طریق جاده ابریشم به اروپا صادر می‌شد. به همین دلیل، موقعیت مناسبی برای احداث کاروانسراها در داخل و خارج از باروی شهر فراهم شد که کاروانسرای دورن‌شهری سعدالسطنه، جامع‌ترین و کامل‌ترینِ آنها است.

مجموعه سعدالسلطنه، با قدمتی بیش از یک قرن و مساحتی بیش از ۲.۵ هکتار از جمله کاروانسراهای درون‌شهری می‌باشد که در مرکز تاریخی قزوین و در مجاورت بازار سنتی، مسجدالنبی (ص) و دولتخانه صفوی واقع گردیده است. این مجموعه با دستور باقرخان سعدالسلطنه، حاکم قزوین در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد، در سال ۱۳۱۲ هجری قمری به بهره‌برداری رسید و دارای سراها، راسته‌‌ها و شبستان‌های مختلف است. در این بنا، دو حمام تاریخی و سه آب‌انبار وجود دارد و از جمله فضاهای آن می‌توان به راسته وزیر، راسته قیصریه، چهارسوق، سراها و شبستان‌های بهشتیان، نگارالسلطنه، سعدالسلطنه، سعدیه، شترخان و قهرمانی اشاره کرد.

از جمله شاخص‌های معماری این اثر می‌توان به وجود تقارن در فضا، تنوع فضایی از گذر و راسته تا سرا و حجره، تعادل فضایی بین عرصه و اعیان و تزئینات منحصر به فرد اشاره کرد. همچنین در طول عمر این بنا، فعالیت‌های مختلفی در آن جاری بوده که از جمله آنها محل داد وستد تجار، اقامت کاروانیان، انبار محصولات و کالاها در زمان احداث و محل فعالیت‌های تجاری مختلف تا پیش از مرمت است. امروز نیز به عنوان محلی برای عرضه صنایع‌دستی، سوغات و محصولات هنری با حضور هنرمندان و پیشه‌وران شناخته می‌شود.

این اثر تاریخی ابتدا در سال ۱۳۱۶ شمسی با شماره ثبت ۱۰۲۱ در زیر مجموعه بازار قزوین و سپس در سال ۱۳۷۷ شمسی با شماره ۲۰۸۹ به صورت مجزا به نام «کاروانسرای سعدالسلطنه» ثبت ملی شده است. عملیات مرمت این مجموعه در قالب تفاهم‌نامه‌ای از طریق صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی به سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین واگذارشده است. پروژه احیای سعدالسلطنه از سال ۱۳۸۹ شمسی آغاز گردیده و در قالب فازهای مختلف انجام شده و در دست انجام است.

Using the knowledge of his time, man has throughout the history generated material products that are crystalized in Historic Urban contexts and in the invaluable constructed buildings. Passage of time changes these material products into cultural products that maintain their cultural identity for a long period of time. This final product will be an effective complex in the history of architecture and urban development and will be a unique for its nature and for the time and place it is constructed

Before World War I, Qazvin was an important region on a trade route used for importing products from Russia and European Countries. It was a city to which other parts of the country sent their industrial and agricultural products to be exported from, through silk road. Therefore caravansaries were built within the city and out of its borders and Sadolsaltaneh caravansary was the perfect complex built inside the city

Sadolsaltaneh is over a century old , measuring 2.5 hectares in area. It is a caravansary located within city limits, sited next to traditional bazaar, Al-Masjid an-Nabi, and Dowlatkhaneh Safavi (government house for Safavid Dynasty). The complex was built by order of Bagherkhan Sadolsaltaneh, governor of Qazvin, when Naser al-Din Shah Qajar was in his last days of monarchy. It opened in 1895 (1312 lunar hegira) with so many Shabistans (underground space that can be usually found in traditional architecture), Chambers and covered places. The edifice consists of two historical public baths and three cisterns. Vizier route, Gheisarieh route, Chaharsough route, Beheshtian Shabistan, Negarolsaltaneh, Sadolsaltaneh, Sadieh, Shotorkhan and Ghahremani Shabistans are other parts of the edifice.

Symmetrical spaces and spatial variety with lanes and routes, dwellings and chambers, and the spatial balance between building site and the standing structure and the unique decorations, are some of the notable architectural parameters of the caravansary. Furthermore, the place has had different applications since the date of establishment and has history of being used as a trade center, as a dwelling for caravans, as a warehouse -dating back to the date of establishment and as a place for different commercial activities- before restoration and repair. Today, it is a marketplace where artists and merchants supply handicrafts, souvenirs and art products